Vlaamse nieuwsmedia: een unieke uitgangspositie in de strijd tegen desinformatie

Hoe inzichten over nieuwsgebruik helpen om de juiste keuzes te maken

Al 5 jaar hebben we het genoegen om mee te mogen werken aan het Digital News Report, een internationale vergelijkende survey rond nieuwsgebruik die jaarlijks in ondertussen 48 (!) markten wordt afgenomen, waaronder de Vlaamse. Het Reuters Institute for the Study of Journalism, de bezieler van het project, heeft altijd voor ogen om met dit onderzoek journalisten, nieuwsmanagers en beleidsmakers te helpen door hen te voorzien van betrouwbare data waarop zij hun strategische beslissingen kunnen baseren. Ook wij sluiten ons graag aan bij die ambitie. Ze laat nieuwsmedia immers toe om voorbij de eigen datadashboards te kijken en politici om mediabeleid af te stemmen op de Vlaamse nieuwsmarkt. De journalistiek wordt in Vlaanderen met heel specifieke uitdagingen geconfronteerd waarop we onze eigen antwoorden moeten formuleren. De coronacrisis heeft een aantal van die verschillen nog meer op scherp gesteld.

Uit de enquête van dit jaar blijkt dat de gevestigde Vlaamse nieuwsmedia de nood aan betrouwbare informatie rond de pandemie bij het publiek vertaald zagen in een groter bereik en een groter vertrouwen.

Uit de enquête van dit jaar blijkt dat de gevestigde Vlaamse nieuwsmedia de nood aan betrouwbare informatie rond de pandemie bij het publiek vertaald zagen in een groter bereik en een groter vertrouwen. Maar dit is zeker niet in alle landen het geval. We richten onze blik vaak naar de Verenigde Staten, maar daar is de context fundamenteel anders. Het vertrouwen in nieuws in het algemeen is er niet gestegen tussen 2020 en 2021 en blijft er historisch laag hangen op 29% van de Amerikanen. Niet alleen is Vlaanderen inzake vertrouwen in nieuws steevast bij de top van de markten opgenomen in de survey, het vertrouwen stijgt ook nog eens met 10 procentpunten ten opzichte van 2021 tot 61% van de Vlamingen die aangeven het nieuws in het algemeen te vertrouwen. Of om het misschien nog scherper te stellen: 58% van de Amerikanen vertrouwt hun lokale omroep voor nieuws. Een iets groter aantal Vlamingen, 64%, vertrouwt Joe FM. Met dit percentage ben je in de VS het meest vertrouwde nieuwsmerk, in Vlaanderen het minst betrouwbare. Vlaanderen leunt veel sterker aan bij de Scandinavische landen met een sterke krantenmarkt dan bij de VS.

Wat betekent dit concreet? Wel, laten we dit eens koppelen aan een ander specifiek inzicht uit de data voor Vlaanderen. De coronacrisis heeft ons in Vlaanderen onze eerste echte digitale desinformatiegolf bezorgd. Vlaamse nieuwsgebruikers worden meer geconfronteerd met nep of misleidend nieuws over COVID-19 dan met desinformatie over enig welk ander onderwerp. Wanneer gevraagd wordt naar de bronnen die Vlamingen het meest zorgen baren aangaande COVID-19, antwoordde het merendeel (28%) de overheid, politici of politieke partijen uit eigen land. Slechts 7% wees naar journalisten en nieuwsorganisaties. In tegenstelling tot wat sommige politici en opiniemakers ons graag doen geloven, genieten de Vlaamse media een hoog vertrouwen onder de Vlaamse nieuwsgebruikers. En wanneer het om wantrouwen over COVID-19-gerelateerde informatie gaat, kijken politici beter eerst in eigen boezem.

Anders dan bijvoorbeeld in de VS plaatst dit nieuwsmedia in Vlaanderen in een unieke uitgangspositie om de verspreiding van valse en misleidende informatie – in eerste instantie over COVID-19, maar ook breder – tegen te gaan.

Anders dan bijvoorbeeld in de VS plaatst dit nieuwsmedia in Vlaanderen in een unieke uitgangspositie om de verspreiding van valse en misleidende informatie – in eerste instantie over COVID-19, maar ook breder – tegen te gaan. Zij kunnen rekenen op een publiek dat over het algemeen een hoog vertrouwen heeft in nieuws, iets wat zich bovendien in een hoog vertrouwen in individuele nieuwsmerken vertaalt, ook in een aantal meer populaire of commerciële media, en al helemaal in de openbare omroep. In tijden waarin het vertrouwen in verschillende (democratische) instituten tanende is, is het bemoedigend dat het vertrouwen in de Vlaamse nieuwsmedia standhoudt. Maar het confronteert nieuwsmedia ook met hun verantwoordelijkheid. Waarvoor gaan ze die positie in de komende jaren gebruiken? Om een commercieel succesvol verhaal te schrijven? Dat is hen zeker gegund. COVID-19 lijkt hen alvast geen windeieren te hebben gelegd. Zowel DPG als Mediahuis rapporteerden mooie jaarcijfers en in de survey ging betalen voor nieuws er lichtjes op vooruit. Ook een groep jongeren lijkt steeds meer bereid om te betalen voor uniek, informatief en bruikbaar nieuws - al gaat het nog steeds om een minderheid (16%) dat betaalt voor online nieuws.

Maar zullen ze vanuit die positie ook hun rol als waakhond (blijven) opnemen? Met dergelijke vertrouwens-scores is het duidelijk dat de Vlamingen in de nieuwsmedia bondgenoten herkennen. Als bondgenoot kan je natuurlijk samen plezier maken. Maar je kan ook helpen, gidsen, standpunten innemen. Nieuwsmedia kunnen gerust in het dagelijks leven een betrouwbaar gezelschapsdier zijn, maar als gevaar dreigt moeten ze hun tanden tonen. Als we het vertrouwen van de Vlamingen in nieuwsmedia als graadmeter nemen, dan lijken ze dat mandaat alvast te krijgen. En als we dan toch eens kijken naar wat er in de VS gebeurd is de afgelopen jaren, dan leren we dat desinformatie omtrent COVID-19 niet enkel de speeltuin is van anti-vaxers, maar ook ingezet kan worden door anti-democratische krachten.

Het zijn dergelijke inzichten, gebaseerd op empirische cijfers, die we vanuit onze rol als mediaonderzoekers willen delen met de sector en de beleidsmakers.

Het zijn dergelijke inzichten, gebaseerd op empirische cijfers, die we vanuit onze rol als mediaonderzoekers willen delen met de sector en de beleidsmakers. Uiteraard hebben we hier op slechts één aspect scherp gesteld, en biedt de dataset van het DNR veel meer informatie. Daarom lanceren we www.nieuwsgebruik.be, een website waar iedereen die het wil data rond evoluties in nieuwsgebruik van de afgelopen vijf jaar kan raadplegen. De key trends halen we er voor u reeds uit, maar ook wat meer diepgravende analyses naar de impact van COVID-19 op desinformatie, nieuwsgebruik, vertrouwen en participatie aan nieuws kan u hier terugvinden. Doorheen het jaar, tot de nieuwe data verschijnen in juni 2022, mag u van ons meer van die analyses verwachten, gaande van evoluties in nieuws mijden tot cross-mediaal nieuwsgebruik. We hopen zo op onze beurt bij te kunnen dragen aan een sterk Vlaams nieuwslandschap.

‍