De publieke omroep: verstoorder of bondgenoot in het Vlaamse nieuwslandschap?

Onze vertrouwde nieuwsmedia

Uit de data voor Vlaanderen van het jaarlijkse Digital News Report van het Reuters Institute for the Study of Journalism blijkt dat het aantal nieuwsgebruikers dat betaalt voor online nieuws niet echt meer stijgt. In 2017 ging het om ca. 10 %. Sinds 2021 – geholpen door de nieuwshonger tijdens de coronapandemie – betaalden ruim 15% van de respondenten voor online nieuws het afgelopen jaar. Plaats je dat in een context waarin 75% van de respondenten aangeven het afgelopen jaar te zijn getroffen door een stijging van de kosten voor levensonderhoud, dan mogen we zelfs stellen dat de Vlaamse nieuwsmedia goed standhouden.  

Dat komt misschien omdat, alle aanvallen van sommige politici of actiegroepen op de nieuwsmedia ten spijt, een groot aantal Vlaamse nieuwsgebruikers vertrouwen heeft in de Vlaamse nieuwsmedia. Volgens de studie genieten onze gevestigde nieuwsmerken zoals VTM Nieuws, De Standaard, De Morgen, De Tijd, Het Laatste Nieuws en Het Nieuwsblad het vertrouwen van 65 à 70% van de Vlaamse nieuwsgebruikers. Ter vergelijking, bij hun Waalse tegenhangers gaat het eerder om 55 à 60%.  

Kop van jut onder de nieuwsmedia is steevast de VRT, het ‘linkse bastion’ of de ‘spreekbuis van de regering’ – zeker als je de luidste vogels op Twitter mag geloven. Dat contrasteert fel met de vertrouwensscore van de VRT. Met 76% van de Vlaamse nieuwsgebruikers die VRT Nieuws vertrouwen doet de publieke omroep het bijzonder goed. Bovendien wordt de VRT breed gedragen: 65% van de Vlaamse nieuwsgebruikers vindt de publieke omroep belangrijk voor de samenleving en 59% ook voor zichzelf persoonlijk.  

Dat er altijd wat spanningen zijn tussen de publieke omroep en de commerciële media hoeft niet te verbazen. Wanneer het wroeten is om mensen te overtuigen om te betalen voor nieuws, is de VRT met haar overheidsdotatie een makkelijke zondebok. Maar dat is wat kort door de bocht. Ten eerste leveren bestaande studies – hoewel beperkt in aantal – weinig bewijs voor een negatieve impact van publieke media op de nieuwsmarkt in een land. Ten tweede, ook de commerciële nieuwsmedia krijgen in Vlaanderen een duwtje in de rug. Kranten worden nog steeds grotendeels gratis bedeeld, op gedrukte en digitale publicaties geldt een BTW-tarief van 0%, en in het kader van het post-Covid relanceplan injecteerde Minister van Media Benjamin Dalle recentelijk nog 12 miljoen aan (Europese) steun in de digitale transformatie van de Vlaamse mediabedrijven.  

Ten derde, de Vlaamse nieuwsmedia stellen het door de band genomen goed. Zelfs in 2022, een jaar waarin de marktomstandigheden moeilijker waren, realiseerden DPG Media en Mediahuis een omzet van respectievelijk ca. 1,8 miljard en 1,2 miljard euro en een nettoresultaat van ca. 200 miljoen en 65 miljoen euro. Toegegeven, dat kunnen ze enkel doordat ze hun activiteiten hebben uitgebreid en hun schaal hebben vergroot via slimme investeringen. Maar het betekent wel dat we gezonde en succesvolle mediagroepen tellen in kleine nieuwsmarkt Vlaanderen.

Een dalend vertrouwen in nieuws in het algemeen

Eerder dan te veel naar elkaar te staren doen de publieke omroep en de private media er daarom goed aan om samen hun blik te wenden naar een ander cijfer uit de studie: 50% van de Vlaamse nieuwsgebruikers vertrouwt het nieuws in het algemeen. 50% doet dat dus niet en dit, opvallend genoeg, ondanks het relatief hoge vertrouwen dat individuele nieuwsmerken genieten. Dit werpt alvast een aantal vragen op.  

Waarom is die kloof zo groot? Zou het kunnen dat terwijl iemand de nieuwsmerken op zich vertrouwt, die toch een algemeen gevoel van onbehagen ervaart jegens het nieuws? Is dit misschien een veruitwendiging van het feit dat de nieuwsrepertoires van vele mensen zich niet beperken tot nieuwsmedia, maar zij ook via allerhande andere (sociale media) kanalen updates, meningen, mopjes, terechtwijzingen, tirades en wat nog allemaal voorgeschoteld krijgen? Of stellen velen onder ons het gewoon financieel minder goed, wat zich traditioneel vertaalt in een dalend vertrouwen in de democratische instellingen waar de pers toe behoort?  

Het zijn vragen waar alle spelers samen zich over moeten buigen omdat dit ook iedereen raakt. Wanneer het vertrouwen wegebt, verzuurt het klimaat. Aanvallen op de media worden harder. Journalisten krijgen te maken met verwensingen en bedreigingen. Ja, zelfs politici laten zich er toe verleiden om de nieuwsmedia zwaar aan te pakken. Daartegen reageren de Vlaamse nieuwsmedia best als bondgenoten en niet als vijanden. We’re in this together.  

Voor u ons van kartelvorming beticht, dit is geen pleidooi voor blokvorming van de nieuwsmedia. Uiteraard moet kritiek altijd mogelijk blijven. Het is zelfs wenselijk dat verschillende nieuwsmedia kritisch naar elkaar kijken en elkaar zo uitdagen om de kwaliteit van hun product op peil te houden. Dat is immers ook een van de voordelen van een sterke publieke omroep, dat die een soort vuurtorenfunctie kan opnemen: een baken van vertrouwen voor burgers en een concullega die andere nieuwsmedia uitdaagt om kwaliteitsvol nieuws aan te bieden of ook in te zetten op de strijd tegen nepnieuws.  

Bondgenoten

Wel is het een oproep om voorzichtig en genuanceerd te zijn in die kritiek, en geen olie op het vuur te gooien. Zo is er een groot verschil tussen kritiek op hoe de VRT bepaalde zaken aanpakt, van het transformatieplan tot de spanningen op de nieuwsredactie, en kritiek op de bestaansreden van de VRT. Zoals er ook een groot verschil is tussen het oneens zijn met de beslissing van verschillende Vlaamse media om de namen in het Reuzegomprocess niet te noemen en de media ervan te betichten om onder een hoedje te spelen met de rechterlijke macht.  

Want het lijkt er op dat de Vlaamse nieuwsmedia niet per se het vertrouwen van het publiek moeten terugwinnen. Ze kunnen op veel vertrouwen rekenen. Wat lijkt weg te ebben is het vertrouwen in nieuws in het algemeen, en daarmee het vertrouwen in een gedeelde werkelijkheid. 50% percent van de Vlaamse nieuwsgebruikers lijken niet meer te weten wat te geloven. Ze zijn constant op hun hoede want ze vertrouwen het nieuws dat ze krijgen niet. Het hoeft niet te verbazen dat sommigen onder hen zich op een gegeven moment afwenden van de publieke sfeer, misschien zelfs van de democratie. Die mensen terug vertrouwen geven in het nieuws is een titanenwerk. Gelukkig hebben we in Vlaanderen een sterke publieke omroep en gezonde nieuwsmedia.