Nieuwsrepertoires in verandering

Vlaamse nieuwsrepertoires voor, tijdens, en na de pandemie

Het nieuwslandschap van vandaag wordt steeds complexer. Met een klik op de knop krijgen nieuwsgebruikers toegang tot een waaier aan media en bronnen die we op elk moment van de dag kunnen raadplegen. In het dagelijks leven berusten we voor ons nieuwsgebruik dan ook zelden op één enkele nieuwsbron, maar maken we gebruik van een waaier aan nieuwsmedia. Nieuwsrepertoires maken het daarom mogelijk om al het nieuws dat één gebruiker op regelmatige basis raadpleegt crossmediaal te vatten.

Op basis van het Digital News Report onderscheidden we in Vlaanderen aan de vooravond van de pandemie zo 3 nieuwsrepertoires: het beperkt, het occasioneel, en het panoramisch repertoire. Ook tijdens de coronapandemie toonden diezelfde 3 nieuwsrepertoires zich onder de Vlaamse nieuwsgebruiker. Maar die situatie kent in 2022 een kleine aardverschuiving: het beperkt repertoire ontpopt zich dit jaar plots tot een televisierepertoire, en het occasioneel repertoire hervormt zich tot een online repertoire. De quasi niet-nieuwsgebruikers van weleer lijken te verdwijnen, want in ieder repertoire lijken nieuwsgebruikers wat vaker het nieuws te raadplegen. Dat toont zich ook in de sterke groei die we dit jaar optekenen in het aantal nieuwsgebruikers met een panoramisch repertoire, hoewel sommige van deze repertoires zich vooral toespitsen op één enkele nieuwsbron. Anderzijds zien we ook een schaduwzijde aan dit verhaal: hoewel nieuwsgebruikers met televisie- en online repertoires al wat vaker nieuws raadplegen, doen ze dat via een erg nauw repertoire dat voornamelijk berust op één nieuwsbron, respectievelijk het televisietoestel en online media. Anderzijds zien we dat het panoramisch repertoire, dat zich onderscheidt door een weelde aan bronnen die regelmatig worden geraadpleegd, langzaamaan zijn divers karakter verliest.

Er is in 2022 dus heel wat aan het veranderen. Om die bewegingen beter te vatten, keren we terug naar de impact van de coronacrisis op nieuwsgebruik en werpen we een blik op de mogelijke letsels die de pandemie heeft achtergelaten in het weefsel van Vlaamse nieuwsrepertoires.

Nieuwshonger en -mijden tijdens de pandemie

Wanneer we in 2020, aan het begin van de pandemie, kijken naar hoe de kaarten van de verschillende nieuwsrepertoires verdeeld zijn, stellen we vast dat het grootste deel van de Vlaamse respondenten gebruik maakte van een beperkt nieuwsrepertoire (43%). Dat bestaat doorgaans uit een kleine waaier aan nieuwsbronnen, waar nieuwsgebruikers hoofdzakelijk televisienieuws raadplegen, en slechts sporadisch tot zelden nieuws consumeren.

Hier komt verderop tijdens de coronacrisis plots verandering in. Onderzoek stelt dat crisissen mediagebruikers aanzetten om doelgericht op zoek te gaan naar informatie als strategie om met de onzekerheid in hun dagelijks leven om te gaan. Dat proces uit zich tijdens de pandemie aan de hand van een groeiende nieuwshonger. Een deel van de nieuwsgebruikers die in 2020 nog over een beperkt nieuwsrepertoire beschikten, lijken in 2021 hun nieuwsdieet stelselmatig uit te breiden, met een groei van het aantal nieuwsgebruikers met een occasioneel repertoire dat al iets regelmatiger een breder aanbod aan bronnen raadpleegt.

Toch bracht de pandemie niet enkel een groei in nieuwsgebruik met zich mee. Hoewel een groot deel nieuwsgebruikers hun nieuwsdieet uitbreidt, bleek een toename aan nieuwsmijden een hekel punt tijdens de coronacrisis. Ook in 2022 blijkt het aandeel Vlaamse nieuwsgebruikers dat af en toe het nieuws mijdt gegroeid te zijn. In een voorgaande opinie legden we eerder de vinger op de wonde en stelden we op basis van kwalitatieve interviews met jonge nieuwsmijders dat af en toe het nieuws opzijzetten past in een gezond en bewust nieuwsdieet.

Zo gingen nieuwsgebruikers die te maken kregen met informatie-overload, of die emotionele en mentale stress ervaarden door de negativiteit van nieuws, over tot situationeel nieuwsmijden als tactiek om zich even af te schermen voor de nare gevolgen van het nieuws. Vooral nieuwsgebruikers met een panoramisch nieuwsrepertoire lijken hier vatbaarder voor: hoe meer kraantjes je doorheen de dag van nieuws voorzien, hoe sneller je badkuip overloopt wanneer de stroom aan informatie van het nieuwslandschap versnelt. Op tijd enkele van die kraantjes dichtdraaien is dus een manier om het hoofd boven water te houden in een informatiestorm, en dat zien we ook gereflecteerd in de data. Hoogopgeleide nieuwsgebruikers die voornamelijk beschikten over een panoramisch repertoire, schakelen in 2021 vooral over naar een occasioneel repertoire (+7 procentpunten).

De blijvende letsels van de pandemie

Nu de golven van de pandemie stilaan lijken te gaan liggen, stelt zich de vraag of ook de Vlaamse nieuwsrepertoires teruggekeerd zijn naar de vormen en proporties die ze in 2020 aannamen. Zowel wat betreft vertrouwen in nieuws, als de belangrijkste nieuwsbron voor de bevraagde Vlamingen zien we immers dat de situatie terugkeert naar een stand van zaken aan de vooravond van de pandemie. Maar de nieuwsrepertoires van Vlamingen, die blijken bij het verlaten van de pandemie aanzienlijk veranderd.

Die veranderingen tonen zich het duidelijkst wanneer we het brongebruik op wekelijkse basis van de verschillende repertoires onder de loep nemen. Waar in de drie repertoires in 2020 nog (in verschillende mate) verschillende nieuwsbronnen werden gebruikt, spitsen twee repertoires zich na de pandemie merkbaar toe op een enkele nieuwsbron. Zowel nieuwsgebruikers met een beperkt als met een occasioneel repertoire vernauwen hun nieuwsgebruik, en ontpoppen zich tot respectievelijk het televisie- en het online repertoire.

Daarnaast is ook de frequentie waarmee nieuwsgebruikers het nieuws raadplegen onderhevig aan veranderingen. Het aantal gebruikers in het beperkt repertoire (nu televisierepertoire) dat minstens dagelijks nieuws raadpleegt stijgt met 10 procentpunten. Vlaamse nieuwsgebruikers lijken bij het uittreden van de pandemie al wat vaker het nieuws te raadplegen. Een mogelijk gevolg van de nieuwshonger die we tijdens de coronapandemie hebben vastgesteld, die door de duurtijd van de coronacrisis gezorgd kan hebben voor de ontwikkeling van nieuwe (nieuws)routines bij de Vlamingen. Dat ze al wat vaker nieuws gebruiken in 2022 zien we bovendien ook gereflecteerd in de merkbare stijging (+ 13 pp.) in het aantal nieuwsgebruikers met een panoramisch repertoire.

Toch vertaalt die stijging in het aantal nieuwsgebruikers met een panoramisch repertoire zich niet per se in een netto-winst. Hoewel nieuwsgebruikers met een panoramisch repertoire zich nog steeds tegoed doen aan een waaier aan bronnen, neemt de diversiteit aan nieuwsmerken in het panoramisch repertoire stelselmatig af. Twee mogelijke verklaringen dienen zich hier aan. Enerzijds is het mogelijk dat het weefsel van het panoramisch repertoire nog steeds de letsels toont van een pandemie die een groter deel van de nieuwsgebruikers heeft aangezet om selectiever nieuws te consumeren (zie o.a. de groei aan directe toegang tot nieuws sinds 2021). Anderzijds kan de dalende diversiteit aan merken in het panoramisch repertoire te wijten zijn aan de instroom van nieuwsgebruikers met een voormalig occasioneel of beperkt repertoire, die hun brongebruik dan wel hebben uitgebreid tijdens de pandemie, maar de merken die ze raadplegen (nog) niet.

Een panoramisch raam op de wereld

Toch onderscheiden gebruikers met een panoramisch repertoire zich nog steeds van andere nieuwsgebruikers in hoe ze staan tegenover nieuws en journalistiek. Dat een groter aantal gebruikers hun nieuwsdieet, als ‘raam op de wereld’, heeft omgevormd tot een panoramisch venster betekent dus ook dat een groter aandeel gebruikers er een positievere kijk op nieuws en journalistiek op nahoudt.

Zo vertegenwoordigen nieuwsgebruikers met een panoramisch repertoire de groep met het grootste aantal nieuwsgebruikers die vertrouwen in het nieuws, en onderscheiden ze zich ook van anderen op het vlak van hun motivaties om nieuws te gebruiken. Nieuwsgebruikers met een panoramisch repertoire geven vaker aan nieuws te raadplegen omdat het een persoonlijk belang heeft, hen iets geeft om over te praten, en nieuwe dingen bijleert. Daarnaast geven nieuwsgebruikers met een panoramisch repertoire ook vaker aan dat het nieuws raadplegen een burgerplicht is.

In 2022 kunnen we dus stellen dat de pandemie de kaarten van de nieuwsrepertoires grondig herverdeeld heeft. Een groot deel van de nieuwsgebruikers berust op eenrepertoire dat zich toespitst op één nieuwsbron (zie: televisie en online repertoire), en hoewel het panoramisch repertoire een instroom aan nieuwsgebruikers kent, verliest het aan diversiteit aan nieuwsmerken. De groei van het panoramisch repertoire vormt hierdoor voorlopig een dubbeltje op z’n kant. Het panoramisch repertoire weet zich nog steeds te onderscheiden van andere gebruikers in vertrouwen en attitudes. Hoe meer gebruikers er dus een panoramisch repertoire op nahouden, hoe meer nieuwsgebruikers zich een breed raam op de wereld aanmeten, wat mogelijk ook kan leiden tot een verhoogde participatie en burgerlijk engagement. Een winst dus voor de democratie. Echter toont de dalende diversiteit aan nieuwsmerken in het panoramisch repertoire dat de groei aan nieuwsgebruikers ook een mogelijk risico inhoudt. De transformaties die zich in 2022 in het beperkt en occasioneel repertoire hebben voorgedaan tonen dat een nieuwsrepertoire plots een heel andere richting kan uitgaan. De tijd zal daarom uitwijzen of het panoramisch repertoire ook in de komende jaren stand houdt, of indien de instroom aan nieuwsgebruikers die we dit jaar optekenen ook voor het panoramisch repertoire een radicale transformatie in gang hebben gezet.