Vooraan in het nieuws: niet per se klimaatverandering

De klimaatverandering blijft een van de grootste uitdagingen waarmee we geconfronteerd worden. Als nieuwsfeit lijkt het de laatste jaren wat verdrukt door de coronacrisis, de stijgende levensduurte en nu de oorlog in Oekraïne. Maar hoe staan burgers intussen tegenover nieuws over klimaatverandering? 42% van de bevraagde Vlamingen geeft aan geïnteresseerd te zijn in nieuws over milieu en klimaatverandering. Dat is minder dan de interesse in nieuws over het coronavirus (51%), internationaal nieuws (60%) en lokaal nieuws (regio, stad of woonplaats) (67%), maar wel meer dan sociale rechtvaardigheid (30%), lifestyle (28%) en entertainment en beroemdheden (26%).

De klimaatjongeren hebben een hele tijd de actualiteit beheerst met hun spijbelacties. Gezien het in de eerste plaats om hun toekomst gaat, zou je denken dat de 18- tot 24-jarigen het meest geïnteresseerd zijn in nieuws over milieu en klimaatverandering. Opmerkelijk genoeg zien we in de cijfers net het omgekeerde: slechts 34% van hen geeft dat aan, ten opzichte van 39% bij de 25-34 en de 35-44-jarigen en ca. 45% bij de 45-54-jarigen en de 55-plussers. Of, om het nog even anders te stellen: 64% van de bevraagden tussen 18 en 24 jaar duidt nieuws over milieu en klimaatverandering niet aan wanneer gevraagd naar hun nieuwsinteresses.

Dat is best opvallend. Het werpt meteen de vraag op waarom dat cijfer lager is dan verwacht. Door verder in te zoomen op de 18- tot 24-jarigen, vinden we misschien al een deel van het antwoord. Vooreerst is deze leeftijdsgroep steevast het minst (zeer) geïnteresseerd in nieuws in vergelijking met de andere leeftijdsgroepen in de bevraging. Dat kan zich vertalen in een minder uitgesproken interesse in specifieke nieuwsgenres. Daarenboven moet klimaatverandering (34%) bij de 18- tot 24-jarigen een aantal andere thema’s laten voorgaan in termen van interesse, vooral internationaal nieuws (46%), cultuur (muziek, boeken, film, kunst) (46%), lokaal nieuws (45%) en sport (40%).

Het meest opvallende hier is cultuur: onder 18-24-jarigen is interesse in cultuur het hoogst van alle leeftijdsgroepen. Het is duidelijk dat cultuurnieuws nog steeds op interesse kan rekenen in de formatieve jaren van jongvolwassenen. Meer nog dan hoe het gesteld is met de toekomst van de planeet zijn ze geïnteresseerd in wat er cultureel gaande is op een moment in hun leven waar ze de wereld ontdekken en zich leren verhouden tot wat er rondom hen gebeurt.

De nieuwsinteresses schommelen trouwens opvallend tussen leeftijdsgroepen, waarbij de focus van elke groep wel lijkt aan te sluiten bij hun levensfase. De 25-tot 34-jarigen tellen het grootste aandeel (weliswaar minder uitgesproken) van nieuwsgebruikers die interesse hebben in nieuws over sociale rechtvaardigheid (33%), de 35- tot 44-jarigen nieuws over mentale gezondheid en welzijn (47%), de 45- tot 55-jarigen nieuws over lifestyle (36%), en de 55-plussers lokaal nieuws (80%).

Wetenschappers boven beroemdheden

Terug naar klimaatverandering: aan welke bronnen wordt in Vlaanderen de meeste aandacht besteed als het gaat om klimaatverandering? Wetenschappers, experts en academici genieten duidelijk de meeste aandacht, net als documentaires en belangrijke nieuwsorganisaties. Verder valt vooral op dat beroemdheden, sociale-mediapersoonlijkheden en activisten het minste aandacht genieten. Deze cijfers nuanceren toch de aandacht die soms aan deze zogenaamde ‘influencers’ wordt toegedicht. In Vlaanderen genieten wetenschappelijke en journalistieke bronnen over klimaatverandering toch beduidend meer aandacht dan deze persoonlijkheden. Journalisten doen er goed aan om deze alternatieve online bronnen geen grotere rol in de nieuwservaring van burgers toe te dichten dan ze daadwerkelijk hebben.

Wel moeten we hier twee kanttekeningen bij plaatsen. Ten eerste ligt het percentage van 18- tot 24-jarigen dat aandacht besteedt aan beroemdheden, sociale-mediapersoonlijkheden en activisten toch een heel stuk hoger (15% tot 5%). Dat wordt een aandachtspunt voor organisaties die mediawijsheid promoten of desinformatie tegengaan.

Ten tweede is de aandacht voor wetenschappelijke bronnen ook veel lager bij mensen met een lager opleidingsniveau en inkomen, net als bij rechts-georiënteerde burgers. Slechts 21% van de lager opgeleide respondenten schenkt aandacht aan wetenschappers tegenover 50% van de hoger opgeleiden. 52% van de respondenten aan de linkerzijde schenkt aandacht aan wetenschappers tegenover 31% aan de rechterzijde.

Advocaat van het klimaat

De klimaatverandering beroert nog steeds de gemoederen. Onder wetenschappers is de consensus nochtans ongezien groot over het feit dat het klimaat een crisis kent, veroorzaakt door – en met ingrijpende gevolgen voor – de mens. In die zin is de tweespalt wat betreft de positie die nieuwsmedia in dit debat moeten innemen best opvallend. Een kwart van de Vlaamse respondenten geeft aan dat nieuwsmedia een duidelijk standpunt moeten innemen ten gunste van maatregelen inzake klimaatverandering. 36% geeft echter aan dat nieuwsmedia een scala aan verschillende opvattingen over klimaatverandering moeten weerspiegelen en het aan de mensen moeten overlaten om te beslissen. Nog een kwart weet het niet, en ruim 10% vindt eerder dat nieuwsmedia een duidelijk standpunt moeten innemen tegen maatregelen inzake klimaatverandering. Hoe kunnen we deze data interpreteren?

In eerste instantie kunnen we stellen dat twee belangrijke visies over journalistiek hier tegenover elkaar staan: ruim een derde van de Vlaamse respondenten vindt dat nieuwsmedia geen standpunt moeten innemen omtrent klimaatverandering tegenover ruim een derde dat vindt dat nieuwsmedia dat wel moeten doen, zij het voor of tegen maatregelen om klimaatverandering te bestrijden. Beide visies vinden we ook terug onder journalisten, maar in het profiel van de Vlaamse journalist uit 2018 blijkt dat slechts 32% van de Vlaamse journalisten ‘mensen aanzetten tot actie en participatie’ een belangrijk doel vindt.

Ook zien we weer verschillen tussen leeftijden. Bij 18- tot 24-jarigen geeft 36% aan dat nieuwsmedia een standpunt voor klimaatmaatregelen moeten nemen, bij de 55-plussers gaat het om 21%, terwijl omgekeerd respectievelijk 21% van de 18-24-jarigen en 43% van de 55-plussers aangeeft dat media geen standpunt moeten innemen. Ook in de globale cijfers van het Digital News Report zien we dat jongeren gemiddeld meer geneigd zijn dan ouderen om een duidelijk standpunt over klimaatmaatregelen te verwachten van nieuwsmedia.

Voor journalisten blijft onpartijdigheid een belangrijk principe, al zijn ze de afgelopen jaren ook meermaals gewezen op de keerzijde van die medaille: het zogenaamde both-sideism, waarbij twee visies als evenwaardig worden voorgesteld hoewel die het niet zijn. Klimaatverandering is daar een goed voorbeeld van. Binnen het publiek zitten voor- en tegenstanders van een meer uitgesproken stellingname vanwege de nieuwsmedia over maatregelen tegen klimaatopwarming. Het belooft een uitdaging te worden voor nieuwsmakers om hiermee om te gaan.